ART VITAL – 12 Years of Ulay / Marina Abramović in Ljubljana

12 jaar lang werkten Marina Abramović en Ulay (Frank Uwe Laysiepen) op intensieve wijze samen. Ze noemden zichzelf zelfs een tweekoppige lichaam. Tijdens ART VITAL in de Cukrarna Gallery in de Sloveense hoofdstad Ljubljana wordt op een unieke manier teruggeblikt op de periode tussen 1976 en 1988. Hierbij worden voor het eerst persoonlijke items uit de archieven van beide kunstenaars gebruikt. Hierdoor voelt de expositie zowel vertrouwd aan vanwege de beelden van wereldberoemde perfomances, maar is desondanks 60% van het werk nooit eerder vertoond.

Het was voor Marina Abramović een moeilijke stap, maar ze wist dat deze genomen moest worden. De archieven moesten open zodat er in Ljubljana voor het eerst echt teruggekeken kon worden op de relatie tussen haar en Ulay. Voor liefhebbers van het duo is deze expositie daarom de moeite van een reis naar Slovenië waard. De reden dat deze tentoonstelling opent in Ljubljana is vanwege het feit dat Ulay in 2020 overleed en daarvoor al enkele jaren in de stad woonde en werkte. Daarom is ook zijn Ulay Foundation in Ljubljana gevestigd.

Symbolische datum

Tijdens de opening van ART VITAL vertelde Marina Abramović dat het daarom Ljubljana moest zijn waar een nieuw hoofdstuk wordt opengeslagen. Dit gebeurde tevens op een symbolische datum. 30 november is de verjaardag van zowel Marina als Ulay en op deze specifieke dag in 2025 was het precies 50 jaar geleden dat de twee elkaar ontmoetten. Bij deze opening waren daarom veel vrienden van beide kunstenaars aanwezig om samen het glas te heffen en taart te eten. De beroemde Sloveense zanger Vlado Kreslin kwam langs om speciaal voor Ulay zijn lievelingslied te zingen. Ook de Servische zangeres Konstrakta kwam voorbij voor een vertolking van Happy Birthday. Bijzonder dat wij daar bij aanwezig mochten zijn.

Na de taart en een drankje (we kwamen erachter dat het café van de Cukrarna Gallery een uitstekende collectie craft beer heeft) was het tijd om de kunst te gaan bekijken. Dat begon eigenlijk al voor het betreden van het museum. Voor de deur was er een hedendaagse variant van de performance Work Relation. Het origineel was in 1976 onder andere te zien in het Theater aan de Rijn in Arnhem. Hierbij liepen Marina Abramović en Ulay urenlang met emmers gevuld met stenen. De hedendaagse versie was zowel voor het museum als in het museum te zien. Opvallend dat er voor was gekozen om de performance binnen tegelijkertijd te laten lopen met de officiële opening. Zodoende klonk tijdens de speeches (van onder andere cultuurminister Asta Vrečko) steeds het indringende geluid van zware stenen die in metalen emmers werden gegooid. Ook stond naast het podium waar alle officiële plechtmatigheden plaatsvonden het originele busje waarin Marina Abramović en Ulay jarenlang rondreisden en zelfs woonden.

Zoenen en slaan

Via een fraai trappenhuis van rood metaal dalen we eerst af naar de kelder van de Cukrarna Gallery Daar hangen in een halfdonker semitransparante filmdoeken waarop de beroemdste uitvoeringen uit het oeuvre van de twee te zien zijn in zwart-wit. Denk aan Breathing In/ Breathing Out, de intense zoen die in maart 1978 in het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien was. Of Light/Dark (1977) waarin ze elkaar zo lang mogelijk om de beurt in het gezicht sloegen. Ja, de relatie van Marina en Ulay was intens en uitputtend. Loop je langs alle verzamelde performances, dan kom je achter een glazen wand terecht bij een verzameling schetsen. Hier zie je hoe ideeën worden uitgewerkt.

Op de bovenste verdiepingen draait het om uitvoeringen in de musea in de periode waarin de twee als gevestigde namen op zoek gingen naar nieuwe uitdagen. Bijvoorbeeld Nightsea Crossing dat liep van 1981 tot 1987. Hierbij zaten ze in 22 sessies urenlang (7 tot 12 uur) zwijgend tegenover elkaar aan een tafel. In ART VITAL zijn de orginele tafel en stoelen die hiervoor werden gebruikt verworden tot museumstuk. De meubels zien maakt al zichzelf al indruk. Heel slim zijn de zalen gevuld met een combinatie van decorstukken, foto’s, schermen met video’s en persoonlijke stukken als schetsen en (liefdes)brieven. Zoals al eerder geschreven: hierbij is 60% nooit eerder getoond aan het publiek.

Nieuwe context

Een bezoek aan ART VITAL is een duizelingwekkende reis langs 12 jaar vol unieke kunst. Het is lastig om terug te blikken op een periode waarin het vooral om urenlange performances draaide, maar door de verhalen die erbij horen te vertellen komen de iconische beelden op foto’s en in video’s tot bloei. De keuze om een terugblik te voorzien van nieuwe context maakt ART VITAL – 12 Years of Ulay / Marina Abramović een niet te missen expositie voor de fans van Ulay en Marina. Plak er een paar dagen in Ljubljana of in het prachtige Slovenië aan vast en je kunt rekenen op een onvergetelijke ervaring.

ART VITAL – 12 Years of Ulay / Marina Abramović is te zien tot en met 3 mei 2026. Tijdens de expositie zullen regelmatig beroemde performances van het kunstenaarsduo opnieuw worden uitgevoerd door Katarina Stegnar en Primož Bezjak. Kijk op de website van Cukrarna Gallery voor actuele informatie en details over openingstijden en kaartverkoop.