Hoe gaan we om met zwarte bladzijden in de geschiedenis? Scheuren we die weg, negeren we ze of proberen we er iets van te leren? Museum Arhem kiest voor het laatste met de expositie Kunst in het derde rijk – Verleiding en afleiding.
In deze gewaagde tentoonstelling blikt het museum terug op de periode 1933-1945 toen de nazi’s onder leiding van Adolf Hitler het voor het zeggen hadden in Duitsland. Wat doet zo’n politiek en maatschappelijk extreme periode met het kunstklimaat? Aan de ene kant gebruikten de nazi’s kunst als propaganda, denk aan het werk van cineast Leni Riefenstahl, maar tegelijkertijd waren er strenge regels over welke kunst wel of niet wenselijk was.
Moderne kunststromingen zoals expressionisme, kubisme en abstractie werden door het regime afgewezen, belachelijk gemaakt en entartet (‘ontaard’) verklaard. Alleen klassieke kunststijlen en realisme waren toegestaan. Ook qua thema moesten de kunstwerken voldoen aan de ideologie van de nazi’s. Deze giftige cocktail zorgt voor een zeer bijzondere periode in de kunstgeschiedenis. Eentje waar we over het algemeen van wegkijken.
Na de oorlog
De kunstenaars die in de tentoonstelling te zien zijn, werden na de oorlog vooral genegeerd. Hun werk is verdwenen uit musea en ze worden niet genoemd in boeken over kunstgeschiedenis. Of dit ooit gaat veranderen zal de toekomst uit moeten maken. In veel grote musea hangen schilderijen en staan beelden die veldslagen en machthebbers uit het verleden verheerlijken, verwijzen naar zo’n periode en zijn gefinancierd door dubieuze figuren. Vaak is de context in het museum miniem.
Dat de wonden van de Tweede Wereldoorlog nog maar nauwelijks zijn genezen is duidelijk. Pijnlijke verwijzingen naar die periode bepalen helaas momenteel het dagelijks nieuws. Daarom is het goed om objectief naar deze duistere periode uit de kunstgeschiedenis te kijken. De kunstenaars in kwestie profiteerden van het extreme politieke klimaat in nazi-Duitsland. Het is alleen de vraag of ze hun werk maakten omdat ze zelf ook overtuigd nationaalsocialist waren of gewoonweg financieel wilden profiteren.
Realisme
De specialisatie van Museum Arnhem ligt bij het realisme in de eerste helft van de twintigste eeuw. Daar hoort deze periode dus onmiskenbaar bij. Kunst in het derde rijk is een verdere verkenning van realistische kunst in politieke context, dit keer gericht op Duitsland en de Tweede Wereldoorlog. In 2015 maakte Museum Arnhem al de tentoonstelling Geaarde Kunst, met werk van Nederlandse kunstenaars dat aangekocht werd door de Nederlandse staat tijdens de Duitse bezetting.
Kunst in het derde rijk presenteert schilder- en beeldhouwwerken van kunstenaars als Claus Bergen, Paul Mathias Padua, Ria Picco-Rückert, Adolf Reich, Ivo Saliger, Josef Thorak, Else Wex-Cleemann, Adolf Wissel en Adolf Ziegler. Eén van de vragen die deze tentoonstelling stelt is: steunden de kunstenaars het regime, of steunde het regime de kunstenaars?
Kunst in het derde rijk – Verleiding en afleiding is te zien tot en met 24 maart 2024.
