Langzaam maar zeker verwerft Hilma af Klint een plek in de lijst met belangrijkste kunstenaars van de 20ste eeuw. Een prachtige overzichtstentoonstelling in het Guggenheim in Bilbao gaat zeker zorgen voor extra erkenning voor deze pionier van de moderne kunst. Nog nooit was haar werk zo mooi te zien als in deze expositie.
Nog steeds wordt Wassily Kandinsky gezien als de eerste kunstenaar die abstract ging schilderen, maar die eer moet toch echt naar Hilma af Klint. Zij maakte namelijk een paar jaar eerder al abstracte werken. Niet alleen het feit dat ze een vrouw is zorgt voor de geringe erkenning, maar ook het feit dat ze haar werk amper toonde. Hierdoor is de ster van Hilma af Klint pas een paar jaar rijzende. De kans is groot dat de tentoonstelling in Guggenheim Bilbao gaat helpen om haar plek in de geschiedenisboeken te claimen. Het is voor kunstliefhebbers in elk geval een aanrader om een stedentrip naar Bilbao te plannen.
De expositie van Hilma af Klint in Guggenheim is vergelijkbaar met degene die in 2018 en 2019 bij het Guggenheim in New York te zien was. Ook in Bilbao is Tracey Bashkoff, de curator van de tentoonstelling in New York, betrokken. Ze krijgt hierbij de hulp van de Spaanse curator Lucía Agirre. Het grote verschil zit voornamelijk in het feit dat er in het museum in Bilbao veel meer ruimte is gebruikt om de schilderijen van Af Klint te laten zien. Daardoor komen ze mooier dan ooit tot hun recht. Bij andere eerdere tentoonstellingen in Nederland (Den Haag) en dicht bij Nederland (Düsseldorf) was het juist weer dat haar werk gecombineerd was met een mannelijke tijdsgenoot. Dat waren Mondriaan in Den Haag en Kandinsky in Düsseldorf.
Het Guggenheim Bilbao bewijst dat Hilma af Klint prima in haar eentje in het middelpunt kan staan. Het is nu de tijd om definitief te erkennen dat ze de allereerste abstracte kunstenaar was en dat haar werk indrukwekkend en interessant is. Alle roem naar het Guggenheim Bilbao om dat te erkennen door groots uit te pakken en het werk van Af Klint de gehele tweede etage van het museum te geven.
De tentoonstelling is chronologisch, zodoende begin je met de werken die Hilma af Klint maakte in de tijd dat ze aan de Koninklijke Academie in Stockholm (Kungliga Akademien för de fria konsterna) een kunstopleiding volgde. Ze schilderde in die tijd landschappen, maakte tekeningen van kruiden en planten en schilderde zelfs een schattig portret van een hond. Hier hangt ook het enige schilderij dat in bruikleen is. Hilma af Klint heeft namelijk alleen in de periode aan de Academie werk verkocht. Al het werk dat ze later maakte, is nog steeds in het bezit van haar familie en maakt geen deel uit van welk museum of welke verzamelaar dan ook. De bijzondere reden daarachter loopt als een rode draad door de tentoonstelling.
De Fem
Het begint min of meer als Hilma af Klint met vier vriendinnen de groep De Fem (De Vijf) vormt. Samen met Anna Cassel, Cornelia Cederberg, Sigrid Hedman en Mathilda Nilsson worden er seances georganiseerd, een tijdverdrijf dat rond de 1900 behoorlijk populair is. Dat levert in eerste instantie tekeningen op die automatisch en intuïtief worden gemaakt. Het is niet duidelijk of deze alleen door Hilma af Klint zijn gemaakt of dat de andere leden van De Fem hier ook aan hebben bijgedragen.
Het contact met de geesten is van grote invloed op Hilma af Klint. Ze krijgt namelijk door dat ze schilderijen moet gaan maken voor een tempel. Zodoende begint ze in 1906 met het maken van haar eerste abstracte werken in de serie De WU/Rose. Zowel de titels als de thema’s op de doeken zitten vol met symboliek en laten zich niet altijd ontcijferen. Dit maakt het voor de bezoeker van de expositie extra mysterieus. Zo zien we vaak de letter W die in een aantal gevallen (dus niet altijd) staat voor materie en de U voor geest. WU staat dus voor de dualiteit tussen deze twee. Die dualiteit zien we vaker terugkomen. Bijvoorbeeld met de kleuren blauw en geel, die staan voor vrouwelijk en mannelijk. Samen vormen ze de kleur groen. De zaalteksten, de audiotour en de catalogus van de tentoonstelling zorgen voor extra context en diepgang voor iedereen die geïnteresseerd is.
In totaal maakte Hilma af Klint 196 schilderijen voor de tempel. Een tempel die overigens nooit is gebouwd. Bijzonder detail hierbij is dat het ontwerp van het Guggenheim New York door Frank Lloyd Wright behoorlijk wat overeenkomsten heeft met de tempel die Hilma af Klint in gedachten had. Het feit dat de schilderijen dus met een hoger doel zijn gemaakt, heeft er mede voor gezorgd dat het zo lang heeft geduurd dat er erkenning kwam voor het werk van Hilma af Klint. De schilderijen bleven grotendeels verborgen voor de buitenwereld en later in haar leven bepaalde de kunstenares dat de werken pas 20 jaar naar haar dood getoond mochten worden.
The Ten Largest
Tussen 1906 en 1916 werkte ze aan de schilderijen voor de tempel, met een pauze tussen 1908 en 1912 vanwege gezondheidsproblemen van haar moeder. Heel duidelijk zie je op chronologische wijze dat de werken groter, spectaculairder en mysterieuzer worden. Hoogtepunten in het museum zijn de serie The Swan die begint met twee zwanen die met elk doek abstracter worden of de altaarstukken die helemaal bovenin de tempel moesten komen. Voor deze laatste gebruikte ze onder andere bladgoud, waardoor de schilderijen extra imposant zijn. Heel mooi is het feit dat de serie The Ten Largest, een serie van tien enorme schilderijen die de vier stadia van het menselijk leven laten zien, in Bilbao naast elkaar hangen in een grote zaal.
Na de voltooiing van de schilderijen voor de tempel ging Hilma af Klint verder met series waarbij ze liet inspireren door zowel het heden als verleden. We zien schilderijen gebaseerd op Parzifal, de verhalen rondom een van de ridders van de legendarische Koning Arthur en schilderijen die gaan over atomen. Voor Hilma af Klint waren atomen een poort naar de kosmos en de theosofen geloofden dat ze atomen konden zien met behulp van helderziendheid. In deze periode is de rol van Rudolf Steiner ook erg groot.
De expositie sluit af met aquarellen van planten en kruiden. Deze hebben overeenkomsten met degene die ze maakte toen ze nog studeerde en waterverfschilderijen waarbij ze de nat-in-nat-techniek gebruikte, waardoor kleuren heel fraai in elkaar overlopen. De late werken van Hilma af Klint vallen op door de mooie kleuren en de symboliek die op de achtergrond aanwezig blijft. In elk stadium van haar carrière blijft ze verbazen en verwonderen.
De schilderijen van Hilma af Klint zijn tot en met 2 februari 2025 te zien in Guggenheim Bilbao. Kijk op de website van het museum voor informatie over een bezoek aan de tentoonstelling.
Yoshitomo Nara en de vaste collectie
In het Guggenheim is nog meer te zien dan alleen het werk van Hilma af Klint. Tijdens ons bezoek was er ook werk van de Japanse kunstenaar Yoshitomo Nara te zien. Zijn speelse en vaak naïeve schilderijen zijn nog tot 3 november 2024 te zien. Daarna maakt men plaats voor het werk van Paul Pfeiffer dat vanaf 30 november 2024 tot en met 16 maart 2025 te zien zal zijn. Verder is er natuurlijk de vaste collectie van het museum met onder andere een gigantische zaal met meerdere werken van Richard Serra, een spectaculaire installatie van Jenny Holzer en zalen vol moderne kunst van onder andere Mark Rothko, Jeff Koons, Gilbert & George en Willem de Kooning.
Ook het gebouw zelf is natuurlijk fantastisch om te bewonderen. Zowel van binnen als van buiten. Buiten kun je genieten van hoe de golvende vormen van architect Frank Gehry prachtig op het licht reageren. Ook zie je rondom het museum werk van grote namen als Jeff Koons, Louise Bourgeois en Anish Kapoor. Tot slot moeten we ook nog de lekker grote museumwinkel en het fantastische restaurant (of de uitstekende bistro) van Guggenheim Bilbao vermelden.
Stedentrip Bilbao
Vanaf Schiphol ben je binnen twee uur op het vliegveld van Bilbao. Met een taxi of bus ben je vervolgens binnen no time in de stad. Naast het museum is er nog veel meer te doen in Bilbao. Dwaal door de eeuwenoude straten in de wijk Casco Viejo of zoek juist het bruisende moderne centrum op in de wijk Abando. Bijzonder is ook het cultureel centrum Azkuna Zentroa-Alhóndiga Bilbao met een zeer fraai interieur van ontwerper Philippe Starck. Ook culinair is Bilbao een enorme aanrader. Overal zie je fantastische restaurants of cafés waarin volop te genieten valt. Wij brachten na ons museumbezoek een paar uur door in de nabijgelegen bar Singular, waar ze een heel goed aanbod in wijn, lokaal bier en pintxos hebben.
©The Hilma af Klint Foundation, Bilbao 2024
