Museum De Lakenhal in Leiden viert dit jaar z’n 150-jarig bestaan. Het feestjaar wordt afgetrapt met de tentoonstelling Rembrandts vier zintuigen — Zijn eerste schilderijen. Tot en met 16 juni kunnen bezoekers genieten van het vroegst bekende werk van Rembrandt.
Op 1 mei 1874 werd Museum de Lakenhal geopend. Dit betekent dat we in 2024 precies 150 jaar verder in de tijd zijn. Om dit mooie jubileum te vieren heeft het museum uitgepakt met een bijzondere presentatie. Het gaat om 4 schilderijen die de Rembrandt maakte toen hij rond de 18 jaar oud was en in Leiden woonde. Naast de Brillenverkoper (het Zicht) uit de eigen collectie, zijn ook drie werken uit The Leiden Collection uit New York te zien: de Operatie (het Gevoel), de Drie zangers (het Gehoor) en de Flauwgevallen patiënt (de Reuk). De vier schilderijen worden 150 dagen in het museum getoond. Het vijfde zintuig, de Smaak, ontbreekt helaas. Dit werk is tot nu toe spoorloos.
Eigenwijze en experimentele kunstenaar
De zintuigenreeks laat zien dat Rembrandt van meet af aan een eigenwijze en experimentele kunstenaar was. Met name sinds de 16de eeuw verbeeldde men de zintuigen doorgaans als personificaties van elegante vrouwen met vaste attributen. Maar zo deed Rembrandt dit niet. Hij koos juist voor alledaagse en voor iedereen herkenbare scènes. Deze vroege werken zijn niet in alle opzichten geslaagd, maar ze tonen wel al de kwaliteiten die de jonge schilder in huis had. Kwaliteiten die hem later tot een vernieuwende en gevierde schilder zouden maken: zijn toepassing van clair-obscur, zijn losse verftoets en zijn unieke oog voor de interactie tussen gewone mensen met karakteristieke uitdrukkingen.
Leiden als artistieke broedplaats
In de Leidse kunsthistorie nemen Rembrandts Zintuigen een belangrijke plaats in. Met de jubileumpresentatie maakt Museum De Lakenhal de lokale ontwikkelingen en culturele verbanden duidelijk zichtbaar die het roemruchte verleden van de stad hebben gekenmerkt. In het hart van de vaste collectiepresentatie hangen de vier Zintuigen te midden van andere werken van de jonge Rembrandt. Ook zijn hier schilderijen te zien van vriend en concurrent Jan Lievens en leerling Gerrit Dou.
Hoe snel Rembrandt zich technisch en formeel ontwikkelde, is bijvoorbeeld te zien in Musicerend gezelschap, dat hij maakte in 1626, zo’n twee jaar na de Zintuigen. Daarnaast valt het stuk de Rustende reizigers op door een geslaagd spel met licht en donker. Dit werk werd zo’n vijf jaar later gemaakt door een anonieme schilder uit Rembrandts Leidse omgeving. Dat Leiden in deze jaren een vruchtbaar artistiek klimaat kent komt naar voren in de creatieve uitwisseling met Jan Lievens, wiens Lezende oude vrouw met fijnzinnig weergegeven hoofddoek onmiskenbaar een inspiratiebron vormde voor Rembrandt. Het gezicht van de jonge Jan Lievens komt zelfs voor in Rembrandts Drie zangers en opnieuw in zijn Musicerend gezelschap.
Een primeur voor stad en museum
Al bij de opening van Museum De Lakenhal in 1874 ervoer de stad het als gemis dat er geen werk te zien was van haar beroemdste ‘zoon’, Rembrandt van Rijn. Een belangrijk moment in de geschiedenis van het museum was dan ook de aankoop van de Brillenverkoper in 2012. Dit paneel, onderdeel van Rembrandts Zintuigen, toont de beginnende kunstenaar in de jaren dat hij in Leiden werkte. Zijn atelier moet op een steenworp afstand hebben gelegen van de plek waar nu Museum De Lakenhal staat. Twee van Rembrandts Zintuigen, Operatie en Drie zangers, werden toegevoegd aan The Leiden Collection van de Frans-Amerikaanse verzamelaar Thomas Kaplan in 2007. Het derde, Flauwgevallen patiënt, kwam pas in 2015 boven water bij een veiling in New Jersey. Kaplan kocht het in 2016. Sindsdien was de reeks te zien in het Ashmolean Museum in Oxford in 2016 en het Rembrandthuis in Amsterdam in 2016-2017. De hereniging van de Zintuigen in de stad waar Rembrandt zijn reeks tot stand bracht betekent dus een primeur, zowel voor Leiden als voor Museum De Lakenhal.
Tanja Elstgeest, directeur van Museum De Lakenhal: “Deze presentatie is een uitgelezen manier om de viering van ons 150-jarig bestaan in te luiden. Rembrandt is de meest invloedrijke kunstenaar die Leiden heeft voortgebracht. In de eerste helft van 2024 hopen we bezoekers uit binnen- en buitenland te laten kennismaken met de allereerste werken van zijn hand en het talent dat hij al zo’n op jonge leeftijd laat zien. Als geen ander observeert hij de mensen om zich heen, op straat en in de stad. Vanaf het eerste begin is hij een pionier, die met zijn eigenzinnigheid model staat voor de rol die kunstenaars ook vandaag de dag nog in de samenleving vervullen.”
Over het museum
Museum De Lakenhal is het museum voor beeldende kunst, geschiedenis en kunstnijverheid van de stad Leiden. Het museum is gevestigd in de voormalige Leidse lakenhal, een gebouw dat uit 1640 dateert. De collectie bevat hoogtepunten van oude meesters als Lucas van Leyden, Rembrandt van Rijn en Jan Steen, naast werken van moderne en hedendaagse kunstenaars als Theo van Doesburg, Charley Toorop en Erwin Olaf. Het roemruchte verleden van Leiden komt aan bod in collectiepresentaties als Het Beleg en Ontzet van Leiden (1574) en Zeven eeuwen Leids Laken.
Over het jubileumjaar
De presentatie Rembrandts vier zintuigen — Zijn eerste schilderijen vormt de aftrap van een feestelijk jubileumjaar bij Museum De Lakenhal. In dat kader is van 2 maart tot en met 21 juli de tentoonstelling Thread Roots van Kimsooja te zien, de eerste solotentoonstelling van deze internationaal bekende kunstenaar in Nederland. In het najaar viert het museum met de stad 450 jaar vrijheid met een tentoonstelling die de lange optochtengeschiedenis van Leiden belicht.
Over The Leiden Collection
The Leiden Collection, in 2003 in het leven geroepen door de Frans-Amerikaanse verzamelaars Thomas Kaplan en zijn vrouw Daphne Recanati Kaplan, omvat meer dan 250 schilderijen en tekeningen en vertegenwoordigt een van de belangrijkste verzamelingen van 17de-eeuwse Nederlandse schilderijen in particulier bezit. Met zeventien werken van Rembrandt is het de grootste particuliere verzameling van werken door deze meester ter wereld.
De presentatie Rembrandts vier zintuigen – Zijn eerste schilderijen is te zien van 20 januari t/m 16 juni 2024.
Museum De Lakenhal
Oude Singel 32
Leiden
Geopend: dinsdag t/m zondag
