De expositie ‘With one eye open’ bij Pennings Foundation in Eindhoven biedt een uitgebreide kijk op graffitifotografie. Met spectaculaire beelden van het maakproces, de makers en de achterliggende cultuur wordt een zeldzame blik geboden in een wereld die doorgaans verborgen is.
Fotografie zorgde er in de jaren 80 voor dat het epische verhaal van graffiti zich wereldwijd verspreidde. Ruim vijftig jaar na het begin van deze subcultuur ontstaan er steeds nieuwe manieren om de kunstvorm te delen. In de begindagen stuurden graffitischrijvers elkaar foto’s per post. Later kwamen er speciale boeken en tijdschriften, zoals Subway Art en Bomber Magazine. Door dit soort publicaties vond graffiti zijn weg naar alle hoeken van de wereld. Vandaag de dag is deze kunstvorm online en offline niet weg te denken. Ontelbare socialmediakanalen, boeken, magazines en exposities laten zien hoe groots deze scene is. In de tentoonstelling With One Eye Open wordt de gewoonlijk gesloten en verborgen wereld van de graffitiscene toegankelijk gemaakt, dankzij de fotografie.
Bij binnenkomst zie je de iconische foto van artiest Dondi, balancerend tussen twee treinen met een spuitbus in zijn hand. De Amerikaanse fotografe Martha Cooper maakte deze foto in 1980. Destijds nog minuscuul afgebeeld in de eerste uitgave van de populaire ‘graffiti-bijbel’ Subway Art, in de latere druk levensgroot op de cover. Als een van de pioniers in graffitifotografie, is ze onder de indruk van de tentoonstelling: “Er zijn zoveel nieuwe benaderingen van fotografie die ik nog nooit eerder heb gezien. Graffiti is iets dat gedocumenteerd moet worden, zodat we erover kunnen praten en het kunnen voelen. Ik ben blij om te zien dat zoveel mensen uit verschillende landen de scene vastleggen zoals die is.” Tijdens de expositie-opening was de aanwezigheid van de legendarische fotografe Cooper een onverwachte en aangename verrassing voor velen.
Momentopname
Graffiti is tijdelijk, een foto is voor altijd. Curator Jasper van Es, die zelf al jarenlang onderdeel uitmaakt van de scene, vertelt dat er zelfs graffiti-artiesten zijn die een trein spuiten, een foto maken en het werk weer oververven. Het draait dan volledig om het beeld en het moment. Een voorbeeld van een krachtige momentopname is een foto van de twee invloedrijke artiesten MOSES & TAPS™, die bekend staan om hun grensverleggende en conceptuele graffiti. De minimalistische kleuren geel, cyaan en zwart dienen als hun zelfontwikkelde corporate identiteit, waardoor ze hun naam vaak achterwege kunnen laten. Het beeld toont een zwartgeverfd treinstel, omringd door een geel veld en blauwe lucht. Het volledige kunstwerk kan alleen worden ervaren op het precieze moment dat de foto genomen werd.
De expositie laat zowel invloedrijke projecten zien als verhalen die voor het grote publiek lange tijd onbekend waren. Wat het extra bijzonder maakt, is dat een aantal fotografen zelf hun verhaal deelt. Filmmaker Jonathan Pieterse creëerde voor With one eye open een exclusieve documentaireserie van vier videoportretten, waarin hij onder andere fotografen in Hamburg, Sydney en Londen volgt. Er worden details onthuld die normaal verborgen blijven voor buitenstaanders. “Ik filmde mensen die zelf ook iemand aan het vastleggen waren, dat voelde soms als een soort kruisbestuiving. Het was heel tof om deze serie te maken en zo documentair te werk te gaan”, vertelt Pieterse.
Risico
De titel With one eye open heeft een dubbele betekenis: enerzijds verwijst het naar de manier waarop een fotograaf door de cameralens kijkt, en anderzijds naar de constante alertheid die is vereist vanwege de risico’s die zowel tijdens, als na het fotograferen aanwezig zijn. Net als de graffitischrijvers werken deze fotografen onder uitdagende omstandigheden en lopen ze vaak fysieke gevaren en juridische risico’s.
Volgens Van Es staat het bewaken van je vrienden voorop en is dat altijd belangrijker dan het artistieke archief: “Vroeger werden foto’s in een schoenendoos verstopt, tegenwoordig staat het op een kleine, verborgen harde schijf. Als fotograaf ben je een enorm risico voor de mensen die je vastlegt en ben je zelf vaak ook strafbaar bezig. In veel foto’s worden gezichten geblurd, tattoos verstopt en andere herkenbare details vermeden.” De expositie bevat een volledig vervaagd beeld gemaakt door fotograaf Edward Nightingale. Waar veel fotografen vanuit artistiek oogpunt terughoudend zijn in het blurren van hun werk, creëert Nightingale een beeld dat lijkt op een abstract schilderij. Kenners zien direct welk tafereel zich hier afspeelt.
Niet iedere fotograaf geeft zich volledig over aan de risico’s. Toen Luke Da Duke met Asoer op pad ging, was zijn enige eis om zelf op legaal gebied te blijven. Vanaf de zijlijn fotografeerde hij de nachtelijke missies van de Eindhovense graffitikunstenaar. “Natuurlijk is het voor Asoer tof dat er foto’s gemaakt worden, maar mijn aanwezigheid is niet het belangrijkste voor hem. Hij was toch wel gegaan”, zegt Luke.
Acceptatie
Door de jaren heen evolueerde graffiti, en zo ook de manier van documentatie. Artiesten en fotografen vinden zichzelf keer op keer opnieuw uit. In de tentoonstelling valt het werk van Alex Fakso direct op. Met een carrière die van start ging in de jaren 90, is de Italiaanse straatfotograaf een van de eersten die de avonturen van Europese graffitischrijvers vastlegde. Voor hem is het een manier om zichzelf en zijn ervaringen te uiten: “Ik wil geen verhaal vertellen; ik wil het gevoel van een schrijver in één foto vastleggen. Middels mijn fotografie verplaats ik graffiti van de trein naar een ander medium.” Fakso’s meeslepende, dramatische beelden spelen zich vaak af in treindepots en ondergrondse tunnels. In zijn kunstenaarschap experimenteert hij voortdurend. Door zijn foto’s te printen, uit te rekken en op andere oppervlaktes te plakken, gaat zijn werk naadloos op in de omgevingen die hij vastlegt.
Met deze tentoonstelling opent Pennings Foundation haar deuren naar een wereldwijde scene. De exposerende fotografen vertellen samen het grote, wereldse verhaal van graffiti. Van de beginjaren tot de kunstvorm die het vandaag de dag is. Voor veel fotografen, evenals de schrijvers, is graffiti een levensstijl. Fakso beaamt dat: “Ik hoop dat graffiti nog groter wordt en mensen de moeite nemen om het te begrijpen. Ik blijf dit voor altijd doen en kan me geen leven zonder voorstellen.”
Tekst: Anne van Bree
