Het ziet er klein en onogenlijk uit. Als een grote boon die niet kon kiezen uit geel of rood of roze. De noot past met gemak in een vrouwenhand. Zoals de vrouwenhand die mij kolanoten verkoopt op een markt in Dakar, Senegal. Ik ben niet van plan het op te eten, hoewel ik oudere mensen erop zie kauwen. De kolanoot wordt vaak gebruikt als een natuurlijke red-bull. Soms wordt het gegeven als medicijn om de honger te remmen. Leuk weetje, het werd vroeger gebruikt om coca-cola te brouwen. Ik ga er ook geen jurk mee kleuren, een oude traditie die al bijna vergeten is. Ik zie modieuze jongens en meiden op de markt in ‘tie die’, maar niet in de typische roestoranje kleur van de kolanoot. Nee, deze kolanoot is een cadeau.
Hoe maak je een gemeenschap? De kolanoot is onze gids bij het stichten van een gemeenschap. In heel West-Afrika wordt de kolanoot gebruikt om betekenis te geven aan ‘life events’, zoals de naamgeving van een pasgeboren kind, het sluiten van het huwelijk en het begraven van de overledene. De kolanoot is van waarde, niet vanwege de financiële waarde (relatief goedkoop te verkrijgen), maar vanwege de betekenis die het heeft. De kola-noot wordt gegeven uit respect voor de ouderlingen, de geestelijken en de wijze mannen van een ‘compound’. De noot wordt gedeeld om geschillen bij te leggen om er nooit meer over te spreken. Het ritueel van de kolanoot verbindt de gemeenschap met het spirituele, het geloof.
Om een gemeenschap te maken heb je rituelen nodig. Het mooie van een ritueel is dat het zo diep ingebed is in de traditie en in het gebruik van alledag, dat niemand meer de oorsprong weet. Een ritueel blijft actueel door het steeds opnieuw te gebruiken. Het heeft een plaats in het leven van geboorte tot overlijden. Bij elk gebruik wordt het ritueel opnieuw leven ingeblazen en tegelijkertijd wordt het gebruik verder ingesleten. Mensen voelen zich gedragen door rituelen bij belangrijke momenten. Het geeft de gemeenschap kracht en hoop dat de grote existentiële vragen een plek hebben. Een ritueel zoals het geven van een kolanoot verbindt mensen met elkaar, geeft mensen een plek binnen het grotere geheel en geeft betekenis aan het leven. Het ritueel van de kolanoot blijft sterk, ondanks de verstedelijking en modernisering van West-Afrika.
De kolanoot wordt onder andere gebruikt bij het oplossen van ruzies. De ruziemakers geven een kolanoot aan een geestelijke of het hoofd van de ‘compound’. Beide rivaliserende partijen vertellen hun verhaal aan alle getuigen van de compound, waaronder familie en vrienden. De wijze man accepteert de kolanoot van de ruziemakers die hun geschil willen bijleggen. Iedereen luistert naar beide kanten van het verhaal, zonder hun mening te geven. Daarna vraagt de wijze man of ze hun relatie willen herstellen. Zo ja, dan mogen ze nooit meer spreken over de ruzie. De kolanoot is in dit geval de erkenning dat er een conflict is, dat beide partijen het willen oplossen en dat ze de uitspraak van de wijze man respecteren alsof het een wereldlijke rechter is.
Mijn kolanoot wordt vriendelijk in ontvangst genomen. Het is, denk ik, een van de goedkoopste cadeaus die ik ooit heb gekocht. Maar het gaat niet om het geld. Het gaat om het geven en het ontvangen wat een onderlinge band schept. Een band van wederzijds respect en het begin van een nieuwe vriendschap. We zijn een spiritueel verbond aangegaan, omdat we allebei geloven in de kracht van de kolanoot. Hoe maak je een gemeenschap? Door het ritueel van geven, nemen en delen, waar ook in de wereld. Of het nu drinken van wijn is, een kaars branden, het leggen van bloemen of het geven van een kolanoot. Al deze gebruiken staan als symbool voor de geestelijke connectie tussen mensen. We vinden het goddelijke in elkaar.
Clara Bolle (1985, Amsterdam) is filosoof, schrijver en kunstenaar. Voor meer informatie over haar en haar werk zie clarabolle.com.