Museum K20 van de Stiftung Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen in Düsseldorf toont tot en met 10 augustus 2025 een prachtig overzicht met werken van kunstschilder Marc Chagall. De focus ligt hierbij op de periode van 1910 tot 1923, maar er is ook werk van later te zien.
Marc Chagall (1887-1985) is een van de meest invloedrijke kunstenaars van de 20ste eeuw. Vooral de poëtische taferelen en het gebruik van felle kleuren maken het werk van Chagall herkenbaar en uniek. Bijzonder aan deze expositie in Düsseldorf is dat er ook aandacht is voor kanten van de kunstenaar die minder bekend waren: zijn kritiek op de maatschappij en zijn donkere zijde. In dat licht bezien geeft de tentoonstelling in K20 ook nieuwe inzichten voor bezoekers die bekend zijn met het oeuvre van Marc Chagall. Voor nieuwkomers is een een mooie kennismaking met een eigenzinnige en creatieve kunstenaar.
Reizen of verhuizingen?
Als rode draad door zowel het leven van Chagall als deze tentoonstelling lopen de vele reizen die de kunstenaar maakte. Of is het beter om te spreken van verhuizingen? Het begon allemaal in 1911 als hij van het (toen nog Russische) Vitebsk verhuist naar wereldstad Parijs. Ondanks dat Chagall nagenoeg geen Frans sprak, voelde hij zich er al snel thuis. Dit kwam onder andere omdat hij zich als jood veel vrijer voelde (en kon voelen) in Frankrijk. Vanwege die vrijheid waren er ook veel andere joodse kunstenaars en intellectuelen in de stad te vinden. Deze ontmoetingen zorgden ervoor dat kunstenaars elkaar gingen beïnvloeden en kennis lieten maken met nieuwe stijlen en technieken.
Hierdoor ontwikkelde Marc Chagall zich razendsnel als kunstenaar in Parijs. Het leverde de aandacht op van de Berlijnse galeriehouder Herwarth Walden, die in 1913 voor het eerst werken van Chagall aan het publiek toonde en in 1914 zelfs een solo-expositie organiseerde. De unieke stijl van Marc Chagall was de drijvende kracht achter het relatief snelle succes. Hij vertegenwoordigde niet alleen populaire stromingen uit die tijd, zoals het Fauvisme en Kubisme, maar combineerde deze met religieuze motieven en Oost-Europese folklore. Als bezoeker van het museum zie je heel mooi op chronologische wijze de ontwikkeling van Chagall in Parijs en hoe hij steeds meer zijn eigen stem weet te vinden.
Het vroege werk uit Parijs toont ook de meest donkere kant van Chagall. Hier speelt het zware leven van de joodse bevolking van Vitebsk een lugubere hoofdrol. Vooral de verwijzingen naar de pogroms in 1905 maken indruk. Het dwingt om ons op een andere manier naar het werk van Chagall te kijken. Niet alles blijkt te verwijzen naar folklore en dromen. Hier zien we ook een rauw en duister hoofdstuk.
Oorlog
Vanaf de de expositie bij Herwarth Walden in Berlijn in 1914 neemt het leven van Chagall een nieuwe wending. Hij wil voor een kort bezoek terug naar Vitebsk, maar het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog dwingt hem om langer in zijn geboortestad te blijven. Ook dit heeft weer invloed op zijn schilderijen. Het museum heeft heel mooi periodes uit de carrière van de kunstschilder en de bijbehorende locaties samengebracht. Hierdoor zien we goed hoe de omstandigheden invloed hebben op de kunst en de veelzijdigheid van Marc Chagall als kunstenaar.
Na het uitbreken van de oorlog volgt een paar jaar later ook de Russische Revolutie. Ook dit maakt Chagall van redelijk dichtbij mee. In eerste instantie is hij enthousiast, maar die blijdschap zal weldra verdwijnen. In deze periode maakt hij kennis met onder andere Kazimir Malevitsj die ook van invloed is op het werk van Chagall. Zo zien we in Düsseldorf een aantal zeer unieke abstracte werken op papier.
Als hij begin jaren ’20 via Berlijn teruggaat naar Parijs ontdekt hij dat zijn achtergebleven schilderijen verdwenen/verwoest zijn. Zijn trip naar Vitebsk in 1914 duurde veel langer dan gepland. Chagall maakt een bijzonder keuze om dit verlies te verwerken: hij besluit zijn oude schilderijen opnieuw te maken. In deze periode is het leven van de kunstenaar ook vrij van zorgen en dat zijn we terug in de lichtheid van de kunstwerken en de Franse invloeden in de thematiek.
New York
Ondanks dat de tentoonstelling vooral draait om de periode tussen 1910 tot 1923 (in Parijs en Vitebsk) is er ook later werk te zien. Ook hier spelen (gedwongen) verhuizingen weer een rol. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog komt Chagall in 1941 in New York terecht. Daar geniet hij van het leven als bekend kunstenaar en maakt hij onder andere monumentale installaties van glas-in-lood en decoreert hij theaters en operahuizen. In 1948 keert hij pas weer terug naar Frankrijk. Als finale zien we nog een aantal prachtige schilderijen uit de jaren ’60 en ’80.
Het is vooral de veelzijdigheid van Marc Chagall die indruk maakt bij deze tentoonstelling. Meer dan ooit zijn we ons bewust dat de heftige politieke ontwikkelingen in de 20ste eeuw en de twee Wereldoorlogen invloed hebben gehad op zijn werk. Voor liefhebbers van zijn werk of van kunst uit de 20ste eeuw is het zeker de moeite waard om voor 10 augustus naar Düsseldorf af te reizen. Vanaf Utrecht ben je per trein in nog geen twee uur in deze stad.
